همه چیز درباره بیماری تالاسمی بتا

Beta thalassemia

در ادامه در وبسایت آزمایشگاه به بررسی بیماری تالاسمی نوع بتا می پردازیم.
افرادى كه هموگلوبین آنها به قدر لازم پروتئین بتا تولید نمى كند، مبتلا به تالاسمى نوع بتا می باشند. این تالاسمى در مناطقى چون ایتالیا، یونان، شبه جزیره عربستان، ایران، آفریقا، آسیاى جنوبى و جنوب چین وجود دارد.

سه نوع تالاسمى نوع بتا وجود دارد:

تالاسمى بتای مینور (خفیف):
در این حالت كمبود پروتئین بتا به گونه اى نیست كه باعث بروز اشكال در عملكرد هموگلوبین شود. به نظر نمى رسد فرد مبتلا به تالاسمى مینور مشكلاتى بیشتر از فرد داراى كم خونى خفیف داشته باشد. همانند تالاسمى آلفاى خفیف، بعضى پزشكان ، كوچكى سلول هاى قرمز خونى ناشى از تالاسمى بتاى خفیف را با كم خونى فقر آهن اشتباه گرفته و جایگزین هاى آهن دار تجویز مى كنند.

تالاسمى بتای سطح متوسط :
در این نوع تالاسمى، كمبود پروتئین بتاى هموگلوبین به قدرى است كه تدریجاً باعث كم خونى شدید و مشكلات عمده در سلامت افراد مى شود؛ مشكلاتى مانند از شكل افتادن استخوان ها و بزرگى بیش از حد طحال. بُعد وسیعى از علائم شدید در این نوع تالاسمى مشاهده شده است و به راستى تعیین حدفاصل بین تالاسمى سطح متوسط و شدید بسیار مشكل و گیج كننده است. به نظر مى رسد در این بین عامل تعیین كننده، مقدار و تعداد دفعات تزریق خون مورد نیاز باشد. هر قدر بیمار به تزریق خون وابسته تر باشد، احتمال بیشترى وجود دارد كه بیمارى او در رده تالاسمى ماژور قرار گیرد. به طور كلى گفته مى شود مبتلایان به تالاسمى حد متوسط، براى بهبود كیفیت زندگى خود نیازمند تزریق خون مكرر هستند البته این امر دلیلى بر زنده ماندن آنها نیست.

تالاسمى بتای ماژور (شدید):
این حالت شدیدترین نوع تالاسمى بتا است. در این نوع تالاسمى بیمار به دلیل نقص كامل پروتئین بتاى هموگلوبین از كم خونى شدید رنج مى برد. فرد مبتلا براى ادامه زندگى خود باید به طور منظم خون تزریق كرده و مرتباً تحت مراقبت هاى پزشكى وسیع قرار داشته باشد.

علائم بتا تالاسمی شدید

این علائم از ۶ ماهگی به بعد ظاهر می شود که شامل رنگ پریدگی ؛ اختلال خواب ؛ ضعف و بیحالی کودک است

عوارض بیماری بتا تالاسمی شدید

با بزرگتر شدن کودک عوارض بیماری مانند پهن شدن استخوان چهره ؛تغییر چهره بیمار؛ بزرگ شدن کبد و طحال و اختلال رشد ؛ ظاهر می شود. این کودکان بخاطر کم خونی به صورت مداوم به تزریق خون نیاز دارند و چون تزریق مداوم خون باعث افزایش آهن بدن می شود لذا لازم است ماده دفع کننده آهن بنام آمپول دسفرال نیز برای این کودکان تزریق شود

انتقال اکسیژن در خون توسط گلبولهای قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین انجام می‌گیرد . این پروتئین از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره بتا تشکیل شده است. کمبود هر کدام از این زنجیره‌ها که در اثر نقصان عملکرد ژنهای تولید کننده آنها بروز می‌کند باعث بروز بیماری کم خونی ژنتیکی موسوم به تالاسمی می‌شود.
تالاسمی بتا در اثر نقص در تولید زنجیره بتا ایجاد می­شود. وراثت این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب است و در نتیجه والدین ناقل به احتمال 25 درصد ممکن است صاحب فرزند بیمار شوند. تشخیص پیش از تولد تالاسمی بتا در دو مرحله تشخیص ناقلین (مرحله اول) و تشخیص پیش از تولد (مرحله دوم ) انجام می­گیرد.
کلاستر ژنی بتا تالاسمی روی کروموزم 11 قرار دارد. در این کلاستر علاوه بر ژن بتا گلبولین ژن‌های دلتا (δ)، گاما (Gγ, Aγ) و اپسیلون (ε) نیز قرار دارد. این ژن‌ها در مراحل مختلف جنینی بروز می‌یابند. ژن بتا در بزرگسالان بروز می‌کند. افراد نرمال دو نسخه از ژن بتا دارند (β/β).  شدت بیماری بستگی به نوع جهش افراد دارد. بعضی از جهش‌های ژن بتا  مثل حذف‌های ژنی باعث می‌شود تولید این پروتئین به طور کامل از بین برود (β0) و برخی جهش‌ها مانند جابه‌جایی هایی که در نواحی تنظیمی ژن اتفاق می‌افتد منجر به کاهش میزان تولید این پروتئین می‌شوند (β+). افراد ناقل (Minor) که مبتلایان به خصیصه بتا تالاسمی نامیده می‌شوند (Triat) به دو صورت β/β0 وβ/β+  دیده می شوند. بیماران دارای ژنوتیپ β+/β+ فنوتیپ حد واسط نشان می‌دهند. این افراد معمولاً زندگی نرمال دارند اما بسته به شدت کم خونی در مواردی چون بیماری و یا بارداری نیازمند دریافت خون می‌شوند. افراد ماژور β0 /β0  و β0 /β+ کم خونی شدید دارند . گلبول‌های قرمز این افراد ناکارآمد هستند. تولید خون در مغز استخوان های این افراد شدت می‌یابد که این امر در دراز مدت باعث تغییر شکل استخوان‌ها به ویژه استخوان‌های پهن می‌شود. همچنین این بیماران نیاز به دریافت خون دارند که بیماران را با عوارضی چون افزایش میزان آهن رو‌به‌رو می‌کند. به دلیل کم خونی و بالا رفتن آهن بدن نارسایی قلبی و آریتمی (ناهماهنگی ضربان قلب) نیز ایجاد می شود. پوست زرد رنگ، تغییرات در کبد، طحال و مثانه دیده می‌شود.

تشخیص این بیماری به دو روش مستقیم (تعیین موتاسیون) و روش غیر مستقیم   (مطالعه پیوستگی ژنی) انجام می­گیرد. پیش از انجام آزمایش ژنتیکی دقیقاً باید مشخص شود که هر دو نفر زوجین قطعاً ناقل بتا تالاسمی باشند. بنابراین آزمايشات CBC و الکتروفورز هموگلوبين انجام می­گیرد و ميزان HbA2، HbF و سایر واريانت­ها (در صورت وجود) مورد بررسى قرار می­گيرد (MCV<80 fl, MCH<27 pg, HbA2≥3.5). پس از بررسى دقيق نتايج آزمايشات خون نوع آزمايشات مولکولى مشخص مى­شود.
براى تشخيص قبل از تولد انجام توأم آزمايش­های تعيين موتاسيون ARMS (روش مستقيم ) و مطالعه پيوستگى ژنى RFLP ( روش غير مستقيم ) ضرورى است.
در روش مستقیم براى تعيين موتاسيون در ژن بتا گلوبين جهش­های شايع کشور براى زوجين يا فرزند مبتلاى آنها به روش ARMS-PCR مورد بررسى قرار می­گيرد. از جمله جهش‌های  شایع IVS-5, CD8/9, CD39, CD44 , IVS II-1 , IVS1-110 IVSI-1,IVSI-6, IVSI-25, CD5 , و CD30است.
در صورتی که جهش ژنی در فرد جزء این جهش های شایع نبود با روش توالی یابی تغییر رخ داده در ژن شناسایی می‌شود.